Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να τσεκάρει πάνω από μια φορά αν έχει κλειδώσει τις μπαλκονόπορτες και αν έχει κλείσει τις ηλεκτρικές συσκευές πριν φύγει από το σπίτι. Ακόμη περισσότερο, κάποιος που έχει ήδη ελέγξει και έχει απομακρυνθεί, επιστρέφει πάλι στο σπίτι του, προκειμένου να ξαναελέγξει. Κάποιος άλλος να θέλει να τακτοποιεί τα αντικείμενά του κατά ένα συγκεκριμένο τρόπο και με συγκεκριμένη σειρά και να δυσανασχετεί όταν αυτή η σειρά διαταραχτεί. Άλλος τέλος να έχει ανησυχίες σχετικές με την καθαριότητα και αυτές να τον καθιστούν σχολαστικό στην καθαριότητα.
Αποτελούν τα παραπάνω επαρκείς ενδείξεις για να θεωρηθεί ότι κάποιος πάσχει από ιδεοψυχαναγκασμό; Όχι, αποτελούν απλώς κάποια τάση, αλλά τα κριτήρια για να χαρακτηριστούν οι παραπάνω εμπειρίες ως παθολογικές (και θα αναλυθούν παρακάτω) είναι πιο συγκεκριμένα και προϋποθέτουν ότι η καθημερινότητα του ατόμου επηρεάζεται έντονα εξαιτίας αυτών των σκέψεων ή συμπεριφορών. Για παράδειγμα, κάποιος που χρειάζεται 2 ώρες για να ελέγξει το σπίτι του ή να πλύνει τα χέρια του αρχίζει να μην έχει χρόνο για άλλες σημαντικές υποχρεώσεις ή να καθυστερεί στην δουλειά ή σε ραντεβού. Ας εξηγήσουμε, όμως, πρώτα τι είναι οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί και ποια η μεταξύ τους σχέση.
Τι είναι η ιδεοληψία;
Ιδεοληψίες είναι οι επαναλαμβανόμενες και επίμονες σκέψεις ή εικόνες τις οποίες το άτομο βιώνει ως ενοχλητικές και ακατάλληλες και οι οποίες τελικά του προκαλούν έντονο άγχος ή καταπόνηση. Να σημειωθεί ότι αυτές οι σκέψεις δεν είναι απλές ανησυχίες για καθημερινής φύσεως θέματα και ότι το άτομο προσπαθεί να τις αγνοήσει ή να τις καταστείλει και να τις εξουδετερώσει μέσω άλλων σκέψεων ή ενεργειών. Τέλος, το άτομο έχει επίγνωση για αυτές του τις σκέψεις. Για παράδειγμα, η επαναλαμβανόμενη και επίμονη σκέψη «θα βάλω φωτιά στο σπίτι μου» είναι μια μορφή ιδεοληψίας.
Τι είναι ο ψυχαναγκασμός;
Ψυχαναγκασμοί είναι οι επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές όπως για παράδειγμα πλύσιμο των χεριών, υπερβολική τακτοποίηση πραγμάτων, συνεχής έλεγχος καταστάσεων (αν κλείδωσα κ.λπ.), ή διανοητικές διεργασίες όπως η απαρίθμηση (π.χ μετράω τις πλάκες του πεζοδρομίου όταν περπατάω).
Όταν συνυπάρχει η Ιδεοληψία και ο ψυχαναγκασμός
Οι ιδεοληψίες και οι ψυχαναγκασμοί συνήθως συνυπάρχουν χωρίς αυτό να είναι πάντα απαραίτητο. Στις περιπτώσεις που κάποιος βιώνει και τα δυο συμπτώματα, ο ψυχαναγκασμός είναι ο τρόπος για να καταπολεμήσει την ιδεοληψία και να καταλαγιάσει το άγχος που προέρχεται από αυτή. Για παράδειγμα, όταν η σκέψη «θα βάλω φωτιά και θα προκαλέσω καταστροφή» αποκτήσει τα ποσοτικά και ποιοτικά χαρακτηριστικά, που αναφέρθηκαν παραπάνω τότε αποτελεί ιδεοληψία. Προκειμένου, λοιπόν, το άτομο που έχει την ιδεοληψία να μπορέσει να την καταπολεμήσει, επιστρατεύει τον ψυχαναγκασμό. Π.χ. «αν ελέγξω τα φώτα και τις ηλεκτρικές συσκευές δέκα φορές, τότε μόνο δεν κινδυνεύω». Με τον τρόπο αυτό, ο ψυχαναγκασμός έρχεται να αντιμετωπίσει την ιδεοληψία και να ηρεμήσει το άτομο.
Αυτή όμως ακριβώς είναι η παγίδα του ιδεοψυχαναγκαστικού φαύλου κύκλου. Ο ψυχαναγκασμός καθησυχάζει το άτομο για πολύ μικρό χρονικό διάστημα και σύντομα οι ανησυχίες επανέρχονται, οι οποίες πάλι απαιτούν ψυχαναγκαστική συμπεριφορά για να αντιμετωπιστούν. Επομένως, με αυτό τον τρόπο το άτομο, μακροχρόνια, τρέφει και συντηρεί τις ιδεοληψίες επειδή ακριβώς καταλήγει να πιστεύει ότι η αποφυγή της συγκεκριμένης καταστροφής έχει επιτευχθεί μέσω του ψυχαναγκασμού του (δηλαδή το άτομο πιστεύει ότι το σπίτι δεν κάηκε λόγω των δέκα ελέγχων που του έκανε).
Πολλοί υγιείς άνθρωποι μπορεί να έχουν μερικά από τα συμπτώματα της ΙΨΔ, όπως να ελέγχουν την σόμπα αρκετές φορές πριν φύγουν από το σπίτι. Όμως η διάγνωση της διαταραχής τίθεται μόνο όταν για μια τέτοια δραστηριότητα καταναλώνει κανείς τουλάχιστον μια ώρα την ημέρα, δημιουργεί πολύ άγχος και στενοχώρια, και παρεμβαίνει στην καθημερινή ζωή. Οι περισσότεροι ενήλικοι με αυτήν την διαταραχή αναγνωρίζουν ότι αυτό που κάνουν είναι χωρίς νόημα, αλλά δεν μπορούν να το σταματήσουν.
Μερικοί άνθρωποι, εν τούτοις, ιδιαίτερα παιδιά με ΙΨΔ, δεν μπορούν να συνειδητοποιήσουν ότι η συμπεριφορά τους είναι πέραν από το συνηθισμένο. Η ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή προσβάλει άνδρες και γυναίκες σε περίπου ίσους αριθμούς και πάσχουν κατά προσέγγιση 1 στους 50 ανθρώπους. Μπορεί να εμφανιστεί στην παιδική ηλικία, την εφηβεία, ή την ενηλικίωση, αλλά κατά μέσο όρο παρουσιάζεται αρχικά στην εφηβεία ή την πρόωρη ενηλικίωση. Ένα τρίτο των ενηλίκων με ΙΨΔ άρχισαν να έχουν τα πρώτα συμπτώματά τους ως παιδιά. Η πορεία της ασθένειας είναι μεταβλητή — τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν και να φύγουν, μπορεί να βελτιωθούν κατά τη διάρκεια του χρόνου, ή μπορεί να επιδεινωθούν. Οι έρευνες δείχνουν ότι μπορεί να υπάρχει κληρονομική επιβάρυνση στη ΙΨΔ, ή μπορεί να συνοδεύεται από άλλες αγχώδεις διαταραχές ή κατάθλιψη. Μερικοί άνθρωποι με ΙΨΔ έχουν διατροφικές διαταραχές.
Αποδέσμευση από τον ιδεοψυχαναγκαστικό φαύλο κύκλο
Ο τρόπος για να αποδεσμευτεί κάποιος από τον φαύλο κύκλο που δημιουργεί αυτή η κατάσταση είναι να αντισταθεί στην έντονη επιθυμία για ψυχαναγκασμό και να δώσει στον εαυτό του την ευκαιρία να διαπιστώσει ότι δεν θα συμβεί το γεγονός που σχετίζεται με την ιδεοληψία του. Π. χ. το άτομο που σκέφτεται ότι θα καεί το σπίτι του και για να αντιμετωπίσει αυτή τη σκέψη ελέγχει δέκα φορές, αν θέλει να αποδεσμευτεί από την ιδεοληψία πρέπει να αρκεστεί σε ένα και μοναδικό έλεγχο των ηλεκτρικών και να υπομείνει το άγχος που θα του προκαλέσει η αντίσταση αυτή. Μακροχρόνια, το άγχος και oι παρορμήσεις θα περιορίζονται αφού θα μπορεί το άτομο να ανατρέξει στις προηγούμενες φορές που διαπίστωσε ότι δεν συνέβη η καταστροφή που φοβόταν.
*Η Γιώτα Ταμτάμη είναι ψυχολόγος, απόφοιτη τμήματος Ψυχολογίας Παν/μίου Κρήτης, Μ.Sc. Κοινωνιολογίας Παν/μίου Αιγαίου. Υπεύθυνη του προγράμματος Σχολές Γονέων στο νομό Λέσβου.
Εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο που βρίσκεται στην οδό Θεοδώρου Αλκαίου 6,πλησίον ναού Αγίου Ιωάννη Καλυβίτη, Μυτιλήνη
Τηλ. επικοινωνίας:6945199064
*Η Γιώτα Ταμτάμη αρθρογραφεί στο «htpps://www.lesvosreport.gr» κάθε Πέμπτη.
