Η γέννηση και η εξέλιξη του πελάγους στη διάρκεια εκατομμυρίων ετών και οι πολύπλοκες γεωλογικές διεργασίες που συντελέστηκαν μέχρι να διαμορφωθεί το σημερινό του ανάγλυφο εξιστορούνται με σπάνια εκθέματα χιλιάδων αιώνων, πλούσιο φωτογραφικό υλικό και διαδραστικές κατασκευές.
Ως εύγλωττοι μάρτυρες της ιστορίας του χρησιμοποιούνται τα ίδια του τα νησιά: Η έκθεση δίνει φωνή στα πετρώματα και τα ορυκτά, στην ηφαιστειακή τέφρα, στα απολιθώματα, στη χλωρίδα και την πανίδα της περιοχής... Δίνει, μεταξύ άλλων, απαντήσεις στο γιατί τα ηφαίστεια μετανάστευσαν από το βόρειο στο νότιο Αιγαίο πριν από περίπου 20 εκατομμύρια χρόνια, πώς συνδέεται ο μύθος του Κύκλωπα με τους νάνους ελέφαντες που ζούσαν στα νησιά, ποιος ο ρόλος του οψιδιανού της Μήλου στη δημιουργία πολιτισμού και ποια η σχέση της Κιμώλου με την κιμωλία...
«Το Αιγαίο είναι ένα μεγάλο ψηφιδωτό και σε αυτό συνίσταται η μοναδικότητά του. Στο γεγονός ότι σε αυτή την περιοχή η αναλογία του τοπίου ήταν τέτοια ώστε εδώ και όχι αλλού το τοπίο ενέπνευσε τον άνθρωπο να δημιουργήσει αυτόν τον πολιτισμό. Αλλωστε ο πολιτισμός του μέτρου βασίζεται σε ένα τοπίο που έχει μέσα του -και αντανακλά- το μέτρο, σε ένα τοπίο που βρίσκεται σε συνεχή διάλογο με τον άνθρωπο και τον πολιτισμό.
Τοπίο και Πολιτισμός
Η έκθεση προσπαθεί να τονίσει ότι χωρίς αυτό το τοπίο δεν θα μπορούσε να υπάρξει αυτός ο πολιτισμός», επισημαίνει στο «Εθνος» ο καθηγητής του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου Νίκος Ζούρος, ο οποίος επιμελήθηκε επιστημονικά την έκθεση, ενώ έχει εργαστεί επί δεκαετίες για την ανάδειξη των γεωσχηματισμών της Ελλάδας και ειδικά της Λέσβου. «Αν κάνουμε τα τοπία να επικοινωνήσουν, αν εξηγήσουμε τη σημασία τους στα μάτια του απλού πολίτη, αν διατηρήσουμε την αίσθηση του χώρου μέσα στον οποίο γεννήθηκε ο πολιτισμός, θα έχει γίνει το πρώτο βήμα», λέει.
Ο ίδιος εξηγεί ότι η έκθεση επιμερίζεται σε τρεις ενότητες: Η πρώτη αφορά τα τοπία του Αιγαίου με την πολυμορφία των γήινων σχηματισμών τους και «μεταφράζει» τα μυστικά που περικλείονται σε καθένα από αυτά. Η δεύτερη ενότητα αφορά την ηφαιστειακή δραστηριότητα στο Αιγαίο και στα ενεργά ηφαίστειά του: Σαντορίνη, Νίσυρο, Μήλο, Μέθανα. Στην τρίτη παρουσιάζεται η εντυπωσιακή εξέλιξη της βιοποικιλότητας του Αιγαίου τα τελευταία 150 εκατομμύρια χρόνια.
Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Απολιθωμένου Δάσους Λέσβου και τα πανεπιστήμια Αιγαίου, Κρήτης και Θεσσαλονίκης που διοργανώνουν την έκθεση, όπως και η εταιρεία Tetragon, που έχει αναλάβει την παραγωγή και την επιμέλειά της, φιλοδοξούν να τη μεταφέρουν στο εξωτερικό ως πρεσβευτή του ελληνικού τοπίου και της ιστορίας. Η είσοδος για το κοινό είναι δωρεάν, ενώ οι επισκέψεις σχολικών ομάδων γίνονται κατόπιν ραντεβού.
Δέντρα από το παρελθόν
Κλαδίσκοι και βελόνες ηλικίας 18,5 εκατομμυρίων ετών... Χάρη στα πλούσια απολιθώματα του Αιγαίου οι επιστήμονες έχουν σήμερα τη δυνατότητα να «ακτινογραφούν» μεγάλο τμήμα της χλωρίδας και της πανίδας του παρελθόντος. Μεταξύ άλλων σημαντικών ευρημάτων στην έκθεση παρουσιάζονται αποτυπώματα δάφνης και κουκουναριών.
Πρωτόγονη αντιλόπη
Κεφάλι πρωτόγονης αντιλόπης από τη Σάμο, ηλικίας 9 εκατομμυρίων ετών. Οι ντόπιοι θεωρούσαν ότι στο νησί τους είχαν συγκρουστεί οι Αμαζόνες με τον στρατό του Διονύσου και πίστευαν ότι οι σκελετοί από τις αντιλόπες που έβρισκαν ήταν ζώα των Αμαζόνων...
Ελιά ηλικίας 60.000 ετών
Ηφαιστειακή στάχτη από τη Σαντορίνη με αποτυπώματα από φύλλα ελιάς ηλικίας 60.000 χρόνων. Πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα δείγματα μεσογειακής ελιάς. Οι αρχαίοι Ελληνες είχαν «εγκαταστήσει» τον θεό Ηφαιστο στη Λήμνο λόγω της ύπαρξης εκτεταμένων -παρότι ανενεργών- ηφαιστείων στο νησί.
Οι νάνοι ελέφαντες και ο Κύκλωπας
Σαγόνι από ελέφαντα νάνο. Ζούσε στο νότιο Αιγαίο μέχρι πριν από περίπου 3.500 χρόνια. Είχε ύψος περίπου 1,5 μέτρο λόγω της περιορισμένης ποσότητας τροφής που μπορούσε να βρει. Εικάζεται ότι εξαφανίστηκε όταν η στάχτη από τη μινωική έκρηξη κάλυψε τη βλάστηση και μόλυνε τα νερά. Στην ύπαρξή του αποδίδεται ο μύθος του Κύκλωπα, λόγω των κρανίων που ανακάλυπταν στα σπήλαια οι μεταγενέστεροι και τα οποία είχαν μόνο μία οπή, αυτή της ρινικής κοιλότητας.
Υποθαλάσσιο απολιθωμένο δάσος
Κορμός δέντρου από το υποθαλάσσιο απολιθωμένο δάσος της Νησιώπης στη Λέσβο. Τα δέντρα αυτά -περισσότερα από 40 είδη αρκετά εκ των οποίων κωνοφόρα- καλύφθηκαν με ηφαιστειακή τέφρα πριν από 20 εκατομμύρια χρόνια και σκεπάστηκαν από τη θάλασσα. Ο μεγαλύτερος κορμός που έχει βρεθεί στη Λέσβο είναι σεκόγια -είδος που απαντάται σήμερα μόνο στην Αμερική- και έχει ύψος 25 μέτρων. Στην έκθεση παρουσιάζεται κορμός ύψους 12 μέτρων.
Από την εποχή των δεινοσαύρων
Αμμωνίτες, ηλικίας 245 εκατομμυρίων ετών. Ζούσαν στη θάλασσα την εποχή που στην ξηρά κυριαρχούσαν οι δεινόσαυροι. Στην έκθεση παρουσιάζονται πολυάριθμα απολιθώματά τους. Ηταν κεφαλόποδα που κολυμπούσαν στα βαθιά νερά του ωκεανού της Τηθύος, τμήμα της οποίας ήταν το Αιγαίο μέχρι πριν από 60 εκατομμύρια χρόνια. Τότε σχηματίστηκε η μυθική Αιγηίς, ένα κομμάτι ξηράς που ένωνε τη σημερινή ηπειρωτική Ελλάδα με τη Μικρασία. Σταδιακά το Αιγαίο μετεξελίχθηκε στη σημερινή του μορφή.
