Η επιτακτική ανάγκη της καταπολέμησης του οικονομικού αναλφαβητισμού στην Ελλάδα

 

Ο γνωστός νομπελίστας George Stigler (1911- 1991), ένας από τους βασικούς θεμελιωτές της οικονομικής σχολής του Σικάγο, πίστευε ότι «το κοινό έχει επιλέξει να μιλάει και να ψηφίζει για οικονομικά προβλήματα, έτσι πλέον, η μόνη αναπάντητη ερώτηση είναι πόσο έξυπνα μιλάει και ψηφίζει» (για αυτά τα ζητήματα).

Θα είχε ενδιαφέρον να μπορούσε να παρακολουθήσει το πρόσφατο βίντεο σατυρικής εκπομπής, με τον δημοσιογράφο να ρωτά διάφορους περαστικούς, ανάμεσά τους και νέα παιδιά, για το πόσα μηδενικά έχει ένα δισεκατομμύριο ή ακόμα να έβλεπε την υπερβαίνουσα αφέλειας ευπιστία μερίδας συμπατριωτών μας στην ύπαρξη «εργαλείων χρηματοδότησης» από απίθανα καταπιστεύματα που είναι μεγαλύτερα από το άθροισμα των ισολογισμών κολοσσών όπως η Apple, η Microsoft και η Berkshire Hathaway!

Αναμφίβολα λοιπόν ο Stigler θα μας έλεγε να προβληματιστούμε σοβαρά για το κατά πόσο τέτοια άτομα είναι ικανά να σκεφτούν και, εν τέλει, να αποφασίζουν για οικονομικά ζητήματα ακόμα και της ίδιας της ζωής τους.

Δυστυχώς εδώ και δεκαετίες, το επίπεδο κατανόησης βασικών οικονομικών εννοιών μεταξύ των Ελλήνων βυθίζεται στις σκιές της ημιμάθειας και στα σκοτάδια της μεταφυσικής. Και αυτό, παρόλο που οι δυνατότητες πληροφόρησης του μέσου πολίτη πάνω στις οικονομικές εξελίξεις έχουν αυξηθεί και αυξάνονται με εκθετικό ρυθμό.

Μελέτες του ΟΟΣΑ (OECD) δείχνουν ότι η Ελλάδα ήταν και παραμένει στις χώρες όπου η πλειονότητα των κατοίκων της λογίζονται ως οικονομικά αναλφάβητοι. Μελέτη (του 2014) της Standard & Poor’s προσδιορίζει το ποσοστό των οικονομικά αναλφάβητων στη χώρα μας στο 55%, όταν στην ίδια μελέτη ο μέσος όρος της ΕΕ τοποθετείται στο 48%. Ο μέσος Έλληνας δεν κατέχει βασικές γνώσεις οικονομικών, δεν γνωρίζει θεμελιώδεις οικονομικές έννοιες και, επί της ουσίας, δεν διαθέτει εκείνες τις δεξιότητες που σχετίζονται με τη βασική διαχείριση των προσωπικών ή και οικογενειακών του οικονομικών. Ωστόσο, καλείται με την ψήφο του να αποφασίζει για την οικονομική πορεία της πατρίδας και το μέλλον των παιδιών του.

Επιπλέον, η παρατηρούμενη διεθνώς τάση για περισσότερη οικονομική ελευθερία των κοινωνιών, σημαίνει ότι η λήψη χρηματοοικονομικών αποφάσεων φεύγει από την αγκαλιά του κράτους (και τους όποιους οργανισμούς του) και περνά κατευθείαν στα άτομα ή σε εταιρείες, μαζί με τα οφέλη και τις ευθύνες που αυτές οι αποφάσεις επιφέρουν.

Όταν το άτομο χάνει την οικονομική του ασφάλεια και την οικονομική του υγεία, οι επιπτώσεις διαχέονται και στην κοινωνία που αυτό μετέχει, αποσταθεροποιώντας την συλλογικά και υποθηκεύοντας το μέλλον της – την ίδια την υπόστασή της.

Αυτό, με τη σειρά του, καθιστά το πρόβλημα του οικονομικού αναλφαβητισμού πιο πιεστικό και οξύ, καθώς οι αναλφάβητοι επί των οικονομικών πολίτες καθίστανται εκτεθειμένοι σε κινδύνους όπως απώλεια εισοδήματος, άκριτο δανεισμό (ποιος ξεχνά τις απίθανες προτροπές για διακοπο-δάνεια των πρόσφατων ετών!), απώλεια συντάξεως και εν τέλει, λανθασμένο οικογενειακό προγραμματισμό.

Το εργαλείο με το οποίο το άτομο μπορεί να υπερασπίσει και να προασπίσει την οικονομική του ασφάλεια και υγεία και κατ’ επέκταση εκείνη της κοινωνίας που αποτελεί μέλος της, είναι ο οικονομικός αλφαβητισμός (economic ή financial literacy).

Με την έννοια αυτήν ορίζουμε την ικανότητα βάσει της οποίας ο κάθε πολίτης είναι σε θέση να αναγνωρίζει προβλήματα οικονομικής φύσεως, είναι σε θέση να προβάλει στο μέλλον τις συνέπειες των επιλογών του, να μπορεί να ζυγίσει το κόστος των ενδεχόμενων εναλλακτικών του και τέλος να λαμβάνει αποφάσεις επί βασικών χρηματοοικονομικών ζητημάτων γνωρίζοντας το όφελός τους αλλά και το ρίσκο τους.

Οι παλαιότερες γενιές, εκείνες που έζησαν τη σκληρή μεταπολεμική φτώχεια, είχαν διαμέσου βιωματικής εμπειρίας,  επίγνωση της αποταμίευσης ως έννοιας και ως εργαλείου βελτίωσης του μελλοντικού επιπέδου ζωής. Δυστυχώς, οι απόγονοί τους εκ των πραγμάτων απέδειξαν ότι αδυνατούν να καταλάβουν ακόμα και τις βασικές λειτουργίες των οικονομικών του κράτους, έγιναν πρόθυμοι και συνυπεύθυνοι αποδέκτες μιας ψευδεπίγραφης και δανεισμένης ευμάρειας καταναλωτισμού με αποτέλεσμα ακόμα και σήμερα να αναζητούν επανειλημμένως λύσεις σε εύκολες υποσχέσεις και παράλογες σοφιστείες.

Σαφώς και υπάρχουν εξηγήσεις για αυτήν την κατάσταση, αν και δεν αποτελούν αντικείμενο του παρόντος σημειώματος.  Ιχνογραφούμε μόνο εδώ, το χλευασμό του ήθους της τίμιας εργασίας, την κρατικοδίαιτη επιχειρηματικότητα που τροφοδοτείται από και τροφοδοτεί τη διαφθορά, και φυσικά την έντονη καλλιέργεια της νοοτροπίας ότι το κράτος- πρόνοια, υπεράνω όλων, μας «οφείλει».

Υπό τις παρούσες συνθήκες και τις ασφυκτικές συγκυρίες στην ελληνική κοινωνία, η διδασκαλία έστω και βασικών οικονομικών καθίσταται επιτακτικός και, τολμούμε να πούμε, εθνικός στόχος.

Θεωρούμε ότι η διδασκαλία των οικονομικών και βασικών αρχών επιχειρηματικότητας σε όλες τις βαθμίδες του εκπαιδευτικού συστήματος αλλά και στους ενήλικες δια βίου (με κάθε διαθέσιμο τεχνολογικό μέσο και εκπαιδευτική μέθοδο) θα έδινε τη δυνατότητα στους πολίτες, από πολύ νωρίς, να μπορούν σε ατομικό αλλά και συλλογικό επίπεδο να αναπτύξουν μία κριτική σκέψη έναντι οιοδήποτε κερδοσκόπου ή απατεώνα, αλλά και λαϊκιστή πολιτικού, που θα μπορούσε να εκμεταλλευτεί την έλλειψη οικονομικών γνώσεων, δίνοντάς τους ανέφικτες υποσχέσεις. Παράλληλα, σε ατομικό επίπεδο, οι ίδιοι οι πολίτες θα μπορούν να αξιολογούν πλέον με γνώση πιθανές επιλογές οικονομικού σχεδιασμού του δικού τους παρόντος και μέλλοντος.

Ένα τέτοιο πρόγραμμα πιστεύουμε ότι θα μπορούσε να ξεκινήσει και να συντονιστεί από κάποιον θεσμό έξω και πέρα από το στενό εκπαιδευτικό φορέα κρατικού υπουργείου και σίγουρα πάνω από την πολιτική ταυτότητα ενός υπουργού που θα ήθελε να αυτοπροσδιοριστεί… «μεταρρυθμιστής» ή «καινοτόμος»! 

Ένας θεσμός π.χ. με το ειδικό βάρος της Τραπέζης της Ελλάδος (ΤτΕ) θα μπορούσε να οργανώσει, συντονίσει αλλά και να διαχειριστεί ένα τέτοιο εθνικό εκπαιδευτικό πρόγραμμα καθώς διαθέτει το κύρος, τη γνώση και τη συνέχεια που απαιτείται, μένοντας πέρα και πάνω από τυχόν μικροπολιτικές σκοπιμότητες.  

Άλλες χώρες έχοντας αναγνωρίσει το πρόβλημα όχι μόνο στο εκπαιδευτικό τους σύστημα αλλά και στις κοινωνίες τους και έχουν εδώ και καιρό συγκροτήσει και τρέχουν προγράμματα οικονομικής επιμόρφωσης στα σχολεία τους αλλά και έξω από αυτά. Άπλετη βιβλιογραφία, αναλυτική θεματολογία διδακτέας ύλης καθώς και διεξοδικές μελέτες αξιολόγησης βάσει μετρήσιμων μεγεθών τέτοιων προγραμμάτων, υπάρχουν στη διάθεση κάθε καλόπιστου ενδιαφερομένου να δει, να συγκρίνει και να αποφασίσει το τί και το πώς θα μπορούσε να υλοποιηθεί ένα τέτοιο εγχείρημα στην πατρίδα μας.

Βέβαια για να ξεκινήσει μία τέτοια προσπάθεια θα χρειαστεί να βρίσκεται στο τιμόνι της χώρας μία κυβέρνηση, τα στελέχη  της οποίας δεν θα θεωρούν την καριέρα «χολέρα», ούτε θα δαιμονολογούν ή θα σαμποτάρουν την υγιή επιχειρηματικότητα, αλλά θα ενστερνίζονται τις αρχές της ελεύθερης οικονομίας, της επιχειρηματικότητας καθώς αυτές συμβάλλουν στην ατομική ευδαιμονία αλλά και διασφαλίζουν την κοινωνική ηρεμία και ανάπτυξη.

Δεν είναι τυχαίο που ο πρώην διοικητής της Ομοσπονδιακής Κεντρικής Τράπεζας των ΗΠΑ, Ben Bernanke, πίστευε ότι «ο οικονομικός αλφαβητισμός είναι μια ασπίδα προστασίας απέναντι σε μια παγκόσμια οικονομία κι ένα χρηματοπιστωτικό σύστημα που γίνονται όλο και πιο περίπλοκα». Το οφείλουμε λοιπόν στις επόμενες γενιές Ελλήνων να τους προμηθεύσουμε με μέθοδο και αταλάντευτη συνέπεια αυτό τον απαραίτητο αμυντικό εξοπλισμό ώστε να μπορέσουν να πραγματώσουν τα δικά τους όνειρα και πεπρωμένα σε έναν τέτοιο κόσμο.

* Ο κ. Δημήτρης Μπότσης MSc., MBA, μηχανικός τηλεπικοινωνιών, έχει διατελέσει στέλεχος πολυεθνικών στην Ελλάδα και το εξωτερικό (Από το Liberal.gr)