Όλοι οι άνθρωποι έχουμε στοιχεία ναρκισσισμού από τη στιγμή που γεννιόμαστε. Αυτό σημαίνει ότι επικεντρωνόμαστε στον εαυτό μας - στις επιθυμίες και τις ανάγκες μας. Ωστόσο η αυτοεκτίμηση και η δημόσια εικόνα μας, είναι η γέφυρα του ναρκισσισμού με την κοινωνία. Η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας και τα μηνύματα που δίνουμε στους άλλους για μας είναι συνυφασμένα με τα βιώματα και τα μηνύματα που πήραμε από την οικογένειά μας στην παιδική ηλικία. Όταν βέβαια αυτό συναντάται στην υπερβολή του, τότε αναφερόμαστε σε διαταραγμένη προσωπικότητα.
Στην ψυχολογία και ιδιαίτερα στην ψυχανάλυση ο όρος του ναρκισσισμού αφορά μια διαταραχή της προσωπικότητας όπου το άτομο ασχολείται υπερβολικά με τον εαυτό του. Κατά κάποιο τρόπο το άτομο αυτό όπως και στον μύθο, είναι ερωτευμένο με τον ίδιο του τον εαυτό και ασχολείται υπέρμετρα με την εικόνα που δείχνει στους άλλους. Αυτός ο θαυμασμός και η ενασχόληση με τον ίδιο, δεν αφήνει και πολύ χρόνο αλλά και χώρο για να ασχοληθεί με τους άλλους γύρω του και έτσι η ζωή του είναι ουσιαστικά φτωχή όσων αφορά στις διαπροσωπικές του σχέσεις. Κύριος στόχος μιας ναρκισσιστικής προσωπικότητας είναι να θαυμάζεται και να λατρεύεται από τον περίγυρο του.
Η αυτοεκτίμηση του είναι εξαιρετικά εύθραυστη και εξαρτάται από την εικόνα που έχουν οι άλλοι για εκείνον. Ένας νάρκισσος είναι ένα άτομο που στην ουσία έχει πολύ χαμηλή αυτοεκτίμηση και όταν το περιβάλλον του ασκεί κριτική ή απορρίπτει τις συμπεριφορές του, τότε αναδύεται η καλά κρυμμένη εύθραυστη προσωπικότητα του και καταρρέει. Αυτή του η κατάρρευση συχνά χαρακτηρίζεται από καταστροφικό θυμό, απομόνωση, κατάθλιψη και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά. Κάτω από το προσωπείο του δυνατού γεμάτου αυτοπεποίθηση και μοναδικού ατόμου, κρύβεται ένα μοναχικό, φοβισμένο και ασθενές εγώ.
Ένας νάρκισσος έχει τόσο πολύ την ανάγκη να νιώθει διαφορετικός, ιδιαίτερος, ανώτερος και μοναδικός που είναι ικανός να φτάσει στα άκρα για να τα καταφέρει. Ένας από τους μεγαλύτερους φόβους του είναι ότι οι άλλοι θα ανακαλύψουν την πραγματικότητα, δηλαδή τον πραγματικό του εαυτό και έτσι προσπαθεί με κάθε τρόπο να μην αποκαλυφτεί. Συχνά τα άτομα αυτά διαλέγουν δουλειές που τους δίνουν την δυνατότητα να είναι στο επίκεντρο της προσοχής, να γίνουν διάσημοι ή και να αποκτήσουν υψηλά αξιώματα. Το φαίνεσθαι είναι τόσο ψηλά στο σύστημα αξίων τους που είναι σαν τίποτα άλλο να μην έχει σημασία. Το κυνήγι της ατομικής ευχαρίστησης, της κυριαρχίας στους άλλους και η φιλοδοξία είναι το κύριο μέλημα τους. Είναι επόμενο ότι τα άτομα που πάσχουν από αυτή τη διαταραχή έχουν σχεδόν ανύπαρκτη ικανότητα να συναισθάνονται τα συναισθήματα και τις ανάγκες των άλλων. Το μεγαλύτερο πρόβλημα για κάποιον που πάσχει από ναρκισσιστική διαταραχή είναι η ανεπάρκεια του να συνδεθεί ουσιαστικά, αληθινά και βαθιά με τους άλλους. Αντίθετα, οι άλλοι αποτελούν τα μέσα για να ικανοποιήσουν τις δικές του επιθυμίες και έτσι λειτουργούν ψυχρά, υπολογιστικά και παρασιτικά. Ο Φρόιντ επισημαίνει ότι αν αποτύχουμε να αγαπήσουμε και να συνδεθούμε τότε θα αρρωστήσουμε από υπέρμετρο εγωισμό.
Τα βασικά χαρακτηριστικά των ατόμων με ναρκισσιστική διαταραχή προσωπικότητας είναι :
- Η έντονη αίσθηση σπουδαιότητας και μεγαλείου που έχουν για τον εαυτό τους.
- Η έντονη ανάγκη τους για θαυμασμό.
- Η αδυναμία τους να αναγνωρίσουν και να νιώσουν τις επιθυμίες, τις ανάγκες και τα αισθήματα των άλλων.
- Φαντασιώνονται ιδιαίτερη επιτυχία, δύναμη, εξυπνάδα, ομορφιά ή ιδανική αγάπη.
- Πιστεύουν ότι είναι μοναδικά και ξεχωρίζουν και θα πρέπει και οι συναναστροφές τους να είναι ισάξιες.
- Πιστεύουν ότι οι άλλοι θα πρέπει να ακολουθούν ή να συμμορφώνονται στις δικές τους προσδοκίες.
- Εκμεταλλεύονται τους άλλους προκειμένου να πετύχουν τους σκοπούς τους.
- Συχνά φθονούν τους άλλους ή πιστεύουν ότι οι άλλοι τους φθονούν.
- Εμφανίζουν αλαζονική, υπεροπτική συμπεριφορά ή στάση.
Τι είναι όμως αυτό που οδηγεί κάποιον να αναπτύξει μια τέτοια διαταραχή;
Είναι γνωστό ότι όλοι οι άνθρωποι διακατέχονται από κάποιο βαθμό ναρκισσισμού. Άλλωστε είναι ένα υγιές στάδιο της βρεφικής ανάπτυξης κάθε ατόμου. Ο Φρόιντ αναφέρεται στον ναρκισσισμό ως την σχέση με τα εξωτερικά αντικείμενα που καταπιέζεται και στην θέση αυτής υπερισχύει ένα μοντέλο εαυτού όπου σύμφωνα με αυτό το μοντέλο γίνονται και οι επιλογές των αντικειμένων που κάποιος αγαπάει και διαλέγει.
Σύμφωνα με την ψυχαναλυτική θεωρία, όλοι οι άνθρωποι είναι νάρκισσοι στην αρχή της ζωής τους: τα βρέφη και τα παιδιά προσχολικής ηλικίας θεωρούν ότι είναι το κέντρο του σύμπαντος, τα πιο σημαντικά, παντοδύναμα και παντογνώστα όντα.
Σε αυτή τη φάση της ανάπτυξης, το παιδί θεωρεί ότι οι γονείς είναι σχεδόν μυθικές φιγούρες, αθάνατοι και με τεράστια δύναμη, που υπάρχουν απλώς και μόνο για να ικανοποιούν τις ανάγκες του παιδιού, να το τρέφουν και να το προστατεύουν. Το παιδί βλέπει τόσο τον εαυτό του όσο και τους άλλους ανώριμα. Πρόκειται για τον πρώιμο ναρκισσισμό της ψυχοδυναμικής θεωρίας.
Αναπόφευκτα, η πραγματικότητα γρήγορα διαβρώνει αυτές τις πεποιθήσεις και προσγειώνει το παιδί στον αληθινό κόσμο. Η προσαρμογή είναι μια διαδικασία απομυθοποίησης. Αν αυτή η διαδικασία είναι απότομη, αντιφατική, απρόβλεπτη, αυθαίρετη κι έντονη, ο ψυχικός τραυματισμός του βρέφους είναι μεγάλου βαθμού.
Σε αυτή τη διαδικασία σημαντική είναι και η συναισθηματική υποστήριξη από τους γονείς. Σε περίπτωση που λείπει, η αίσθηση της αυτοπεποίθησης και της αυτοεκτίμησης στην ενήλικη ζωή τείνουν να έχουν διακυμάνσεις, από την υπερβολική εκτίμηση στην υπερβολική υποτίμηση. Οι ενήλικες νάρκισσοι εξελίσσονται έτσι λόγω κάποιας πικρής απογοήτευσης ή ριζικής απομυθοποίησης νωρίς στη ζωή τους.
Αλλά και οι τραυματικές εμπειρίες στην παιδική ηλικία ή οι δυσλειτουργικές οικογένειες συντελούν στην εμφάνιση της διαταραχής αυτής στην ενήλικη ζωή.
Συχνά τα άτομα με ναρκισσιστική προσωπικότητα αντιλαμβάνονται ότι υπάρχει πρόβλημα στη σχέση τους με τους άλλους, ωστόσο είναι δύσκολο να παραδεχτούν και να αποδεχτούν ότι ευθύνονται οι ίδιοι.
Μπορούν να βοηθηθούν :
- Εάν επιτρέψουν στον εαυτό τους να εντοπίσει την ευθύνη τους, ήδη έχουν κάνει το σημαντικότερο βήμα στην αντιμετώπιση του προβλήματός τους.
- Μέσα από ένα υποστηρικτικό περιβάλλον (π.χ. φίλοι, γονείς, σύντροφος), που θα τους επισημαίνουν την πραγματικότητα και δε θα τους ενισχύουν τον ιδεατό κόσμο που οι ίδιοι έχουν φτιάξει για τον εαυτό τους, μπορούν να «σπάσουν το φανταστικό καθρέφτη», να αποδεχτούν, να εκτιμήσουν και να αγαπήσουν αυτό που πραγματικά είναι.
- Kαι τέλος να αποφασίσουν να δεχτούν ψυχοθεραπευτική βοήθεια ώστε να ενισχύσουν την αυτοεκτίμησή τους, να ενδυναμώσουν τα υγιή κομμάτια της προσωπικότητάς τους και να αποδυναμώσουν την παθολογία τους.
*η Γιώτα Ταμτάμη είναι ψυχολόγος, απόφοιτη τμήματος Ψυχολογίας Παν/μίου Κρήτης, Μ.Sc. Κοινωνιολογίας Παν/μίου Αιγαίου. Υπεύθυνη του προγράμματος Σχολές Γονέων στο νομό Λέσβου.
Εργάζεται στο ιδιωτικό της γραφείο που βρίσκεται στην οδό Θεοδώρου Αλκαίου 6,πλησίον ναού Αγίου Ιωάννη Καλυβίτη, Μυτιλήνη
Τηλ. επικοινωνίας:6945199064
Η Γιώτα Ταμτάμη αρθρογραφεί στο «htpps://www.lesvosreport.gr» κάθε Πέμπτη.
