Υπ. Πολιτισμού: Τα έργα ανάδειξης Πολιόχνης και Καβείριου Λήμνου στις πρώτες εντάξεις του νέου ΕΣΠΑ

 

Το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού δίνει στη δημοσιότητα τις πρώτες εντάξεις έργων του Υπουργείου στο νέο ΕΣΠΑ 2014-2020 που ξεκίνησαν από τα νησιά του Αιγαίου.

Πιο συγκεκριμένα, η σχετική ανακοίνωση του Υπουργείου αναφέρει:

Πρώτη η Περιφερειάρχης και η Διαχειριστική Αρχή Βορείου Αιγαίου ενέταξαν τον Ιούλιο του 2016 έξι έργα Πολιτισμού στο Περιφερειακό Επιχειρησιακό Πρόγραμμα, με φορείς υλοποίησης τις Εφορείες Αρχαιοτήτων της Λέσβου, της Χίου και την κεντρική Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών Μνημείων του Υπουργείου, συνολικού προϋπολογισμού 7.247.112€.

Πρόκειται για παρεμβάσεις σε χώρους και μνημεία-σύμβολα για τα νησιά της Λέσβου, της Λήμνου και της Χίου, όπως

Η πανάρχαιη πόλη της Πολιόχνης στη Λήμνο ( Έργο προστασίας, συντήρησης και ανάδειξης),

Το ιερό των Καβείρων στη Λήμνο (Ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου),

Το Κάστρο της Μυτιλήνης (Στερέωση-Αποκατάσταση ΒΑ περιβόλου),

Ι. Ναός Αγ. Γεωργίου Συκούση στον οικισμό Αγ. Γεωργίου Συκούση στη Χίο (Στερέωση του Ι.Ν. και Συντήρηση τοιχογραφιών)

Η Νέα Μονή της Χίου (Συντήρηση μαρμαροθετημένων δαπέδων μνημείου εγγεγραμμένου στον Κατάλογο Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της UNESCO) και

Το κάστρο της Χίου (Αποκατάσταση – Ανάδειξη χερσαίων τειχών).

Τα έργα αυτά, που στην πλειονότητά τους θα υλοποιηθούν με τη μέθοδο της αρχαιολογικής αυτεπιστασίας από τις ίδιες τις Εφορείες Αρχαιοτήτων, θα τονώσουν την τοπική οικονομία των νησιών, ενώ παράλληλα θα προσφέρουν απασχόληση σε ντόπιους επιστήμονες και εργατοτεχνίτες, σε μια πραγματικά δύσκολη περίοδο, που, λόγω μεταναστευτικού, τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου δοκιμάζονται.

Η χρηματοδότηση έργων στις Περιφερειακές Ενότητες Σάμου και Ικαρίας καλύπτονται από πόρους του Υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού ενώ ταυτόχρονα δρομολογούνται Προγραμματικές Συμβάσεις με την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου.

Περίπου έναν μήνα αργότερα, στις αρχές Αυγούστου, και ο Περιφερειάρχης Νοτίου Αιγαίου με την αρμόδιαΔιαχειριστική Αρχή ενέταξαν άλλα τρία έργα Πολιτισμού, με φορείς υλοποίησης τις Εφορείες Αρχαιοτήτων στις Κυκλάδες και τα Δωδεκάνησα, επίσης με τη μέθοδο της αρχαιολογικής αυτεπιστασίας. Ο συνολικός προϋπολογισμός των έργων ανέρχεται σε 3.100.000 € και αφορά:

Στερέωση -αποκατάσταση του εμβληματικού ναού της Επισκοπής στη Σίκινο,

Την μετατροπή του παλαιού Σχολείου στη Χώρα Κύθνου σε Μουσείο και

Την ανάδειξη της αρχαίας ακρόπολης (Μόντε Σμιθ) της Ρόδου.

Όλα αυτά τα  έργα στοχεύουν να αποδώσουν στο κοινό επισκέψιμους αρχαιολογικούς χώρους με πολύπλευρο παιδευτικό-ερευνητικό-πολιτιστικό χαρακτήρα, που θα αποτελέσουν πόλο έλξης επισκεπτών και θα δώσουν νέα πνοή και  κίνητρο για την ενίσχυση του τουρισμού  τόσο στα μικρά νησιά της «άγονης γραμμής», όπως η Σίκινος κι η Κύθνος, όσο και στα μεγαλύτερα νησιά όπως η Λέσβος και η Ρόδος.

Πάντα με βάση τη διαθέσιμη χρηματοδότηση, όλεςοι Υπηρεσίες του ΥΠΠΟΑ είναι  έτοιμες να εντάξουν και άλλα έργα στις τρέχουσες και μελλοντικές προσκλήσεις τόσο των Περιφερειακών Επιχειρησιακών Προγραμμάτων, όσοκαι των Τομεακών, όπως το ΕΠΑΝΕΚ (μνημεία UNESCO, αναβάθμιση προσφερόμενων υπηρεσιών σε αρχαιολογικούς χώρους και μουσεία κ.α). 

 

Προϊστορικός Οικισμός Πολιόχνης Λήμνου 

Στις αρχές του περασμένου αιώνα στην ανατολική ακτή της Λήμνου, στη θέση Πολιόχνη, οι πολυετής ανασκαφική σκαπάνη της Ιταλικής Αρχαιολογικής Σχολής έφερε στο φως τα οικιστικά κατάλοιπα ενός σπουδαίου κέντρου της Πρώιμης Εποχής του Χαλκού, το οποίο βρισκόμενο σε καίρια γεωγραφική θέση, στις παρυφές του ΒΑ. Αιγαίου, απέναντι από τα μικρασιατικά παράλια και την Τρωάδα, διαδραμάτισε σημαίνοντα ρόλο κατά την 3η χιλιετία π.Χ. Μάλιστα τις στενές σχέσεις με τα απέναντι παράλια τεκμηριώνει ο πλούσιος υλικός πολιτισμός της Πολιόχνης, όπως είναι τα πολυάριθμα αγγεία και τα ποικίλα δείγματα μεταλλοτεχνίας, τα οποία παρουσιάζουν απαράμιλλη συγγένεια με τον σύγχρονο οικισμό της Τροίας, καθώς και με άλλους στο ΒΑ. Αιγαίο και την απέναντι μικρασιατική στεριά, που σύμφωνα με τους μελετητές της Προϊστορικής Αρχαιολογίας συνθέτουν τον κύκλο του λεγόμενου Τρωαδικού Πολιτισμού.

Ο οικισμός της Πολιόχνης διήλθε επτά οικοδομικές φάσεις, την κάθε μια από τις οποίες οι ανασκαφείς συμβόλισαν με ένα χρώμα. Στην αρχαιότερη φάση κατοίκησης της, που τοποθετείται στην Τελική Νεολιθική Εποχή, η Πολιόχνη ήταν ένα μικρό χωριό με καμπυλόγραμμα κτίσματα. Ήδη όμως από την αρχή της 3ης χιλιετίας ο οικισμός επεκτάθηκε σε όλη την έκταση του πλατώματος του παράκτιου λόφου: ισχυροί αναλλημματικοί τοίχοι υψώθηκαν από την πλευρά της στεριάς και τα ορθογώνιας κάτοψης σπίτια χωροθετήθηκαν με υποτυπώδες πολεοδομικό σύστημα: οργανώθηκαν σε συνοικίες, που διαχωρίζονταν μεταξύ τους με μικρά μονοπάτια και διανοίγονταν είτε στον κεντρικό επιμήκη δρόμο του οικισμού, είτε σε κοινόχρηστους πλακοστρωμένους χώρους με πηγάδι, τις πλατείες. Εντυπωσιακό παραμένει το γεγονός ότι ήδη στην Κυανή περίοδο (3200-2700 π.Χ.), οικοδομήθηκαν μεγάλα, πιθανώς δημόσιου χαρακτήρα κτίρια, όπως η Σιταποθήκη και το Βουλευτήριο. Στο τελευταίο, η διπλή σειρά εδράνων κατά μήκος της μακράς πλευράς του κτιρίου, οδήγησε στην ταύτιση του οικοδομήματος με χώρο συναθροίσεων. Η υπόθεση αυτή καθιέρωσε την Πολιόχνη ως την αρχαιότερη πόλη της Ευρώπης.

Η Πολιόχνη αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους του προϊστορικού Αιγαίου, για αυτό και το έργο προστασίας, συντήρησης και ανάδειξής του  εντάχθηκε στο ΕΣΠΑ 2014-2020, στο ΠΕΠ Βορείου Αιγαίου, με προϋπολογισμό 2.829.900,00 €. 

 

Το ιερό των Καβείρων

Η λατρεία των Καβείρων μαρτυρείται  κυρίως στη Σαμοθράκη, τη Λήμνο και τη Θήβα και η μεγαλύτερη εξάπλωσή τους άρχισε τον 3ο π.Χ. αιώνα, ευνοημένη από την Μακεδονική πολιτική Οι Κάβειροι λατρεύονταν ως θεοί της γονιμότητας, του αμπελιού και της θάλασσας. Λέγεται ότι τα Καβείρια μυστήρια πετύχαιναν προπάντων σωτηρία από τους κινδύνους της θάλασσας και αποτελεσματικά ταξίδια. Μεταξύ των ιεροτελεστιών ξεχωριστής σημασίας ήταν η γιορτή της Πορφυρίας, κατά την οποία ζωντάνευε η ανακάλυψη της φωτιάς που σύμφωνα με την παράδοση πραγματοποιήθηκε στην ίδια τη Λήμνο. Επίσης κατά τη διάρκεια των μυστηρίων λάμβαναν χώρα οι εορτές των τεχνιτών με προεξέχουσα αυτή των σιδηρουργών, αφού οι Κάβειροι θεωρούνταν προστάτες τους. Τέλος στον χώρο του Καβειρίου λάμβανε χώρα και η ετήσια γιορτή των Ωραίων, κατά τη διάρκεια της οποίας τελούνταν θυσίες και απελευθερώνονταν δούλοι.

Το Ιερό των Καβείρων στη ΒΑ Λήμνο ανασκάφηκε από την Ιταλική Αρχαιολογική Σχολή μεταξύ των ετών 1937-1997. Το ιερό αναπτυσσόταν σε δύο πλατώματα και είχε τρεις οικοδομικές φάσεις, την αρχαϊκή, την ελληνιστική και την υστερορωμαïκή. Τα κτίριά του βρίσκονται σε δύο μικρά άνδηρα, διαμορφωμένα στην πλαγιά του χαμηλού λόφου που κατεβαίνει απότομα στη θάλασσα, σχηματίζοντας το ακρωτήριο Χλόη. Το Ιερό των Καβείρων υπαγόταν διοικητικά στην Ηφαιστία,  που ήταν το κέντρο της λατρείας του Ηφαίστου και η κυριότερη πόλη του νησιού.

Στο νότιο πλάτωμα αποκαλύφθηκε το αρχαϊκό τελεστήριο. Πρόκειται για ένα κτίριο ακανόνιστης ορθογώνιας κάτοψης με θρανία από διπλή σειρά πλίνθων που είχαν τελετουργική χρήση, που οικοδομήθηκε πιθανότατα στις αρχές του 7ου αι. π.Χ και καταστράφηκε, ίσως από σεισμό, στο β΄ μισό του  ίδιου αιώνα.

Στο βόρειο πλάτωμα δεσπόζει το ελληνιστικό τελεστήριο. Πρόκειται για ένα πρόστυλο κτίριο με δώδεκα δωρικούς κίονες. Αποτελείται από ένα μεγάλο κεντρικό χώρο χωρισμένο κάθετα σε τρία τμήματα από δύο σειρές ιωνικών κιόνων με άνοιγμα στο Βορρά. Ένας κάθετος στο κτίριο διάδρομος χώριζε το τελεστήριο από μια σειρά δωματίων, τα άδυτα, που το έκλειναν από το Βορρά.  Από τα ευρήματα επιβεβαιώθηκε η χρονολόγηση του μεγάλου τελεστηρίου γύρω στο 2ο αι. π.Χ. Λεηλατήθηκε και κάηκε κατά τους ρωμαϊκούς αυτοκρατορικούς χρόνους ανάμεσα στο 2ο και 3ο αι. μ.Χ.

Το υστερορωμαϊκό τελεστήριο (η λεγόμενη «βασιλική») βρίσκεται στο νότιο πλάτωμα και είναι θεμελιωμένο στο  αρχαϊκό κτίριο. Η είσοδος του Ιερού βρισκόταν στη νότια πλευρά και είχε πρόναο με επτά κίονες. Η κεντρική αίθουσα, μήκους 17μ., ήταν χωρισμένη σε τρία μέρη από δύο σειρές πέντε κιόνων. Η όλη διαμόρφωση δείχνει ότι θέλησαν να επαναλάβουν, σε γενικά πλαίσια αλλά σε μικρότερες διαστάσεις, την κάτοψη του κατεστραμμένου παλαιού ελληνιστικού κτιρίου. Τα ερείπιά του αντιπροσωπεύουν την τελευταία περίοδο ύπαρξης του ιερού και μαρτυρούν τη μακρά επιβίωση της λατρείας των Καβείρων στη Λήμνο. Ίσως η καταστροφή του οικοδομήματος και το οριστικό τέλος του ιερού να οφείλονται στην καταστροφική μανία των πρώτων χριστιανών στα τέλη του 3ου ή στα αρχές του 4ου  αι.μ.Χ.

Προκειμένου να αναδειχθεί ο σημαντικός αυτός αρχαιολογικός του Βορειοανατολικού Αιγαίου, η πράξη με τίτλο «Ανάδειξη αρχαιολογικού χώρου Καβειρίου Λήμνου» εντάχθηκε στο Π.Ε.Π. Βορείου Αιγαίου ΕΣΠΑ 2014-2020 με προϋπολογισμό 1.638.400,00 €.